Het Pampus is een met fijn slib verondiepte geul in de Nederlandse provincie Noord-Holland. De geul is gelegen voor de monding van het IJ in de voormalige Zuiderzee ten oosten van Amsterdam en ten noorden van Muiden. Ook is het de naam van een kunstmatig eiland en fort, onderdeel van de Stelling van Amsterdam.
Na de Frans-Duitse Oorlog van 1870 was het Nederlands bestuur bevreesd voor een aanval op Amsterdam. Men bouwde rondom Amsterdam een vestingring, de Stelling van Amsterdam en voor de monding van het IJ werd op een kunstmatig eiland op een hoger gelegen gedeelte van het Muiderzand, ten zuiden van de vaargeul, een forteiland gebouwd, het fort bij het Pampus genaamd. De naam van dit forteiland is dus ontleend aan het aangrenzende Pampus.
Ten tijde van de koloniale wereldhandel door Nederland, de VOC, konden de schepen, zwaarbeladen door de handelswaar vanuit bijvoorbeeld Nederlands-Indië als ze bijna thuis waren soms die ondiepe vaargeul niet makkelijk passeren en moesten dan wachten achter een groot en diepliggend schip dat, om het de vaargeul door te krijgen, met spierkracht (mens en dier) of met scheepskamelen daar bij vloed doorheen werd getrokken.
Hieraan hebben we de uitdrukking voor pampus liggen te danken: dronken zijn; in zwijm liggen (door warmte); niet in staat zijn zich te bewegen (door onmatig eten). In die tijd was de Zuiderzee een echte zee, met eb en vloed. Tijdens eb kon men vaak niet verder bij de ondiepte van Pampus. Tegenwoordig liggen er 's zomers zeiljachten bij Pampus te borrelen. De uitdrukking krijgt zo een andere betekenis.
Forteiland Pampus is niet rolstoeltoegankelijk.